บทที่ 7 การบัญชีต้นทุนผลิตภัณฑ์ร่วม และผลิตภัณฑ์พลอยได้
(Joint product and by -product cost accounting)
ในขบวนการผลิตบางประเภทผลิตภัณฑ์ที่ผลิตได้อาจจะมีมากกว่าหนึ่งชนิด ทั้งนี้เนื่องจากลักษณะของวัตถุดิบที่ใช้หรือกรรมวิธีการผลิตทำให้เกิดผลิตภัณฑ์หลายชนิดร่วมกัน ผลิตภัณฑ์ที่ได้เหล่านี้อาจจัดเป็นผลิตภัณฑ์ร่วม (Joint Product) หรืออาจจัดเป็นผลิตภัณฑ์พลอยได้ (By-Product) ต้นทุนจากขบวนการผลิตที่ได้ผลิตภัณฑ์หลายชนิดเกิดขึ้นพร้อมๆ กันนี้เรียกว่า ต้นทุนร่วม (Joint Cost) หรืออีกนัยหนึ่งต้นทุนร่วม เป็นต้นทุนที่เกิดจากขบวนการผลิตขบวนการหนึ่งที่ให้ผลิตภัณฑ์ออกมามากกว่า 1 ชนิดพร้อมๆกันและผลิตภัณฑ์เหล่านี้สามารถจัดเป็นประเภทหนึ่งในสองประเภทต่อไปนี้
ผลิตภัณฑ์ร่วม (Joint Product) ได้แก่ผลิตภัณฑ์ตั้งแต่สองชนิดขึ้นไปที่มีคุณลักษณะร่วมกันดังนี้
1. มูลค่าที่ขายได้จากแต่ละผลิตภัณฑ์ใกล้เคียงกัน
2. ไม่สามารถแยกเป็นผลิตภัณฑ์ชนิดหนึ่งชนิดใดได้ จนกว่าจะถึงจุดแยกตัว (Split -Off Point)
ผลิตภัณฑ์พลอยได้ (By -Product)2 ได้แก่ผลิตภัณฑ์ต่างๆที่มีคุณสมบัติดังนี้
1. มูลค่าที่ขายได้ค่อนข้างต่ำและไม่สำคัญนักเมื่อเทียบกับมูลค่าที่ขายได้จากผลิตภัณฑ์หลัก (Main Product)
2. ไม่สามารถแยกเป็นผลิตภัณฑ์ชนิดหนึ่งชนิดใดได้ จนกว่าจะถึงจุดแยกตัว (Split-Off Point)
จุดแยกตัวเป็นจุดที่สามารถระบุผลิตภัณฑ์แต่ละชนิดได้ ต้นทุนที่เกิดขึ้นหลังจากจุดนี้ เรียกว่า ต้นทุนที่แยกได้ (Separable Costs) เนื่องจากเป็นต้นทุนที่ไม่ได้อยู่ในขบวนการผลิตร่วมแต่เป็นต้นทุนที่สามารถระบุว่าเกิดกับผลิตภัณฑ์ใด
ดังนั้น ต้นทุนทุกประเภทที่เกิดขึ้นก่อนจุดแยกตัว (Split -Off Point) เรียกว่า ต้นทุนผลิตภัณฑ์ร่วม (Joint Product Cost)
ตัวอย่างของขบวนการผลิตที่ให้ผลิตภัณฑ์ตั้งแต่สองชนิดขึ้นไปเช่น
อุตสาหกรรมการเกษตรได้แก่
– ฟาร์มวัว : ผลิตภัณฑ์ที่ได้ คือ นม , ครีมและเนย
– ปศุสัตว์ : ผลิตภัณฑ์ที่ได้ คือ เนื้อ , หนัง , กระดูกและไขมัน
อุตสาหกรรมเคมี
– สารพื้นฐาน : ผลิตภัณฑ์ที่ได้ คือ เอทีลีน , โพรพิลีนและเบนซิน
จะเห็นว่าในแต่ละตัวอย่างเมื่อผลิตแล้วจะได้ผลิตภัณฑ์หลายชนิดเกิดขึ้นพร้อมๆกันถึงแม้ว่าบางครั้งจะเกิดในสัดส่วนต่างๆกันเช่นอุตสาหกรรมจากปศุสัตว์อาจได้ผลิตภัณฑ์เนื้อสดเครื่องในโครงกระดูกหรือนาผลิตภัณฑ์บางส่วนนำไปผลิตต่อเพื่อเพิ่มมูลค่าเป็นเบคอนไส้กรอกเป็นต้น
นอกจากนั้นเนื้อหาในบทนี้จะกล่าวถึงการปันส่วนต้นทุนร่วมวิธีปันส่วนต้นทุนร่วมการปันส่วนต้นทุนร่วมเมื่อมีการผลิตต่อผลิตภัณฑ์พลอยได้และวิธีการบัญชีสำหรับผลิตภัณฑ์พลอยได้
