การจัดทำระบบการควบคุมภายในสินค้าส้มโอขาวใหญ่ สมุทรสงครามและลิ้นจี่ค่อมสมุทรสงคราม

ชื่อผลงานทางวิชาการ : การจัดทำระบบการควบคุมภายในสินค้าส้มโอขาวใหญ่สมุทรสงครามและลิ้นจี่ค่อมสมุทรสงคราม

ประเภทผลงานทางวิชาการ : งานวิชาการเพื่อสังคม

ปีที่พิมพ์ : 2556

ข้อมูลเพิ่มเติม : ผลงานชิ้นนี้ ปรากฏอยู่ภายใต้โครงการควบคุมตรวจสอบสินค้าสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ กรมทรัพย์สินทางปัญญา กระทรวงพาณิชย์ เพื่อดำเนินกิจกรรมในการจัดทำระบบการควบคุมภายในสินค้า ส้มขาวใหญ่และลิ้นจี่ค่อม สมุทรสงคราม โดยได้งบประมาณจากกรมทรัพย์สินทางปัญญา กระทรวงพาณิชย์

ชื่อเจ้าของผลงานทางวิชาการ/ตำแหน่งทางวิชาการ : อาจารย์อาภา วรรณฉวี สาขาวิชาการบริหารทรัพยากรมนุษย์ คณะวิทยาการจัดการ และผู้ช่วยศาสตราจารย์บูรณจิตร แก้วศรีมล สาขาวิชารัฐประศาสนศาสตร์ คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏบ้านสมเด็จเจ้าพระยา

การจัดทำระบบการควบคุมภายในสินค้าส้มโอขาวใหญ่สมุทรสงคราม และลิ้นจีค่อม สมุทรสงคราม ผู้ศึกษา คือ อาจารย์อาภา วรรณฉวี สาขาวิชาการบริหารทรัพยากรมนุษย์ คณะวิทยาการจัดการ และผู้ช่วยศาสตราจารย์บูรณจิตร แก้วศรีมล สาขาวิชารัฐประศาสนศาสตร์ คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏบ้านสมเด็จเจ้าพระยา ซึ่งเป็นโครงการภายใต้โครงการควบคุมตรวจสอบสินค้าสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ กรมทรัพย์สินทางปัญญา กระทรวงพาณิชย์ โดยมีวัตถุประสงค์ คือ ๑. เพื่อให้กลุ่มวิสาหกิจผลิตภัณฑ์สิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ส้มโอขาวใหญ่และลิ้นจี่ค่อมสมุทรสงครามที่ขึ้นทะเบียนแล้ว มีระบบการควบคุมตรวจสอบคุณภาพกระบวนการผลิตและแหล่งที่มาของสินค้า เพื่อให้ผู้ผลิตรักษามาตรฐานตามที่ขึ้นทะเบียนไว้กับกรมทรัพย์สินทางปัญญา ๒. เพื่อพัฒนาผู้ผลิต/ผู้ประกอบการสินค้าสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ส้มโอขาวใหญ่และลิ้นจี่ค่อมสมุทรสงคราม ให้สามารถบริหารจัดการในการตรวจสอบควบคุมคุณภาพ กระบวนการผลิต และแหล่งที่มาของสินค้าตามมาตรฐานที่ขึ้นทะเบียนไว้ ทำให้สินค้าจากชุมชนนั้นคงความมีชื่อเสียง เป็นที่ยอมรับของผู้บริโภคทั้งในและต่างประเทศ และมีความพร้อมในการจดทะเบียนคุ้มครองในต่างประเทศ

ความเป็นมา/บทนำ

สิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ (Geographical Indication: GI) คือ ทรัพย์สินทางปัญญาประเภทหนึ่ง โดยมีชื่อ หรือเครื่องหมายใดๆ ที่ใช้กับแหล่งกำเนิดของสินค้ามีความเชื่อมโยงกับภูมิปัญญาท้องถิ่นที่มีมานานแล้ว มีปัจจัยธรรมชาติที่เป็นสภาพแวดล้อมทางภูมิศาสตร์ของแหล่งผลิตผสมผสานเข้ากับภูมิปัญญาของคนในพื้นที่สั่งสมกันมาทำการผลิตสินค้าที่มีคุณภาพ ลักษณะเฉพาะ จนเป็นที่กล่าวขานกันทั่วไป GI เป็นสิทธิชุมชน (Community Rights) อยู่ภายใต้การดูแลของกรมทรัพย์สินทางปัญญา ชื่อสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ที่แสดงบนฉลากสินค้าของผู้ผลิตในพื้นที่ เปรียบเสมือนเป็นแบรนด์ชุมชน (Community Brand) ของสินค้าดังกล่าว สินค้าสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ ได้แก่ สิ่งที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติ สินค้าเกษตร สินค้าหัตถกรรมและสินค้าอุตสาหกรรม

Geographical Indication (GI) is an intellectual property right that protects name, symbol or any other things used for calling or representing a geographical origin. It ensures that the goods have certain qualities or characteristics that can be attributed to their origin or production methods. GI is a Community Right under the authority of the Department of Intellectual Property. The GI name on the label of goods that produced in the geographical area is equal to a Community Brand. GI goods can be things that exist naturally, agricultural products, handicrafts and industrial products.

สิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ของจังหวัดสมุทรสงคราม ประเทศไทย คือ ชื่อหรือสัญลักษณ์หรือสิ่งอื่นใดที่บอกแหล่งผลิตของสินค้า โดยสามารถสื่อให้ผู้บริโภคเข้าใจได้ว่าสินค้านั้นมีคุณภาพหรือคุณลักษณะพิเศษแตกต่างจากสินค้าที่ผลิตในแหล่งผลิตอื่น

Samutsongkhram Province Geographical Indication, Thailand, is a name or symbol or other indicators which represents the origin of a good and which conveys to the consumer the special quality or features of that good vis-à-vis goods that are produced elsewhere.

กรมทรัพย์สินทางปัญญาได้ขึ้นทะเบียนสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ไทยแล้ว ๓๕ สินค้า พ.ศ. ๒๕๕๔ สินค้าเหล่านี้ส่วนใหญ่เป็นสินค้าเกษตร (Agricultural Based Products) และสินค้าหัตถกรรมที่ผู้ผลิตในชุมชนได้ผลิตสินค้าที่มีคุณภาพและลักษณะพิเศษที่เป็นผลมาจากปัจจัยธรรมชาติ สภาพแวดล้อมทางภูมิศาสตร์ของแหล่งผลิต ผสมผสานเข้ากับภูมิปัญญาของคนในพื้นที่ที่สั่งสมกันมาจนมีชื่อเสียงเป็นที่กล่าวขานทั่วไป การใช้ชื่อแหล่งภูมิศาสตร์กับสินค้านี้เปรียบเสมือนเป็นแบรนด์ (Brand) ของชุมชนที่บ่งบอกถึงคุณภาพและแหล่งที่มาของสินค้า ดังนั้น การสร้างความเชื่อมั่นในด้านคุณภาพ กระบวนการผลิต และแหล่งที่มาของสินค้าชุมชนเหล่านี้จึงเป็นเรื่องสำคัญยิ่ง

สิ่งบ่งขี้ทางภูมิศาสตร์ที่ขึ้นทะเบียนแล้วเหล่านี้ จะต้องจัดให้มีระบบการควบคุมคุณภาพ กระบวนการผลิต และแหล่งที่มาของสินค้า เพื่อให้ผู้ผลิตสามารถรักษามาตรฐานตามที่ขึ้นทะเบียนไว้กับกรมทรัพย์สินทางปัญญา โดยชุมชนท้องถิ่นนั้นๆ ควรมีส่วนร่วมในการรักษาชื่อเสียงของสินค้าชุมชนไว้ โดยการร่วมกันจัดระบบควบคุมการตรวจสอบและการบริหารจัดการที่เหมาะสม ทั้งกระบวนการผลิตให้เป็นมาตรฐานที่ยอมรับได้ในระดับสากล ซึ่งจำเป็นต้องมีการขึ้นทะเบียนผู้ผลิต/ผู้ประกอบการค้าที่มีสิทธิใช้สิ่งบ่งขี้ทางภูมิศาสตร์นั้น การจัดทำคู่มือการปฏิบัติงานสำหรับสมาชิกผู้ขอใช้สิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ มีระบบการควบคุมภายใน (Internal Control) ในระดับผู้ผลิตและระดับพื้นที่ทั้งกระบวนการผลิต ซึ่งรับรองได้ว่าการผลิตสินค้าเป็นไปตามข้อกำหนดที่ขึ้นทะเบียนไว้ และสามารถตรวจสอบย้อนกลับ (Traceability) ถึงแหล่งที่มาของสินค้าได้ ตั้งแต่ต้นน้ำคือการเตรียมวัตถุดิบ จนถึงปลายน้ำคือการจัดจำหน่าย เพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดต่อคนในชุมชนในการใช้สิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ (GI) เป็นเครื่องมือในการพัฒนาท้องถิ่น และเป็นเครื่องมือทางการตลาดที่มีประสิทธิภาพ

มหาวิทยาลัยราชภัฏบ้านสมเด็จเจ้าพระยาเป็นสถาบันอุดมศึกษาเพื่อการพัฒนาท้องถิ่น มีประสบการณ์การดำเนินงานพัฒนาเชิงพื้นที่ในจังหวัดสมุทรสงคราม โดยการสร้างความร่วมมือที่ดีระหว่างมหาวิทยาลัย องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ชุมชน และภาคีที่เกี่ยวข้อง ผ่านโครงการวิจัยเพื่อพัฒนาชุมชนอย่างยั่งยืนตามแนวทางปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง โดยได้รับการสนับสนุนงบประมาณจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) และสำนักงานคณะกรรมการการวิจัยแห่งชาติ (วช.) ตั้งแต่ปี พ.ศ. ๒๕๕๐ จนถึงปัจจุบันอย่างต่อเนื่อง มหาวิทยาลัยราชภัฏบ้านสมเด็จเจ้าพระยาจึงได้รับมอบหมายให้เป็นที่ปรึกษาโครงการการจัดทำระบบควบคุมภายในสินค้าส้มโอขาวใหญ่สมุทรสงครามและลิ้นจี่ค่อมสมุทรสงคราม ภายใต้โครงการควบคุมตรวจสอบสินค้าสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ ปีงบประมาณ ๒๕๕๕ จากกรมทรัพย์สินทางปัญญา กระทรวงพาณิชย์ เพื่อดำเนินกิจกรรมในการจัดทำระบบการควบคุมภายในสินค้าส้มโอขาวใหญ่และลิ้นจี่ค่อมสมุทรสงคราม ภายใต้โครงการควบคุมตรวจสอบสินค้าสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์

สาระสำคัญของโครงการ

คณะทำงานได้ดำเนินงานตามโครงการจนประสบผลสำเร็จ โดยมีขั้นตอน/กระบวนการ ดังนี้

๑. จัดทำระบบการควบคุม ตรวจสอบภายใน (Internal Control System) สำหรับสมาชิกผู้ขอใช้สิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ ส้มโอขาวใหญ่และลิ้นจี่ค่อมสมุทรสงคราม

๒. จัดประชุมหารือร่วมกับผู้เกี่ยวข้องทุกฝ่ายเพื่อวางแนวทางการควบคุมสินค้าที่เหมาะสมในระดับผู้ผลิตและระดับจังหวัดสำหรับสินค้าบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ส้มโอขาวใหญ่และลิ้นจี่ค่อมสมุทรสงคราม เพื่อศึกษาและจัดทำระบบการควบคุมภายใน (Internal Control System) ของแต่ละสินค้า รวมถึงการจัดทำแบบบันทึกต่างๆ ที่จำเป็นในการผลิต การบรรจุ การสอบย้อนกลับ ตลอดจนแผนการควบคุมตรวจสอบ

๓. ให้คำปรึกษาและนำกับกลุ่มผู้ผลิตและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในพื้นที่จนสามารถดำเนินการควบคุมภายในได้

๔. จัดระบบการขึ้นทะเบียนผู้ผลิต/ผู้ประกอบการค้าที่พึงประสงค์จะขอใช้สิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ส้มโอขาวใหญ่ และลิ้นจี่ค่อมสมุทรสงคราม

๕. สรุปผลและจัดทำรายงานการวางระบบการควบคุมภายในสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ส้มโอขาวใหญ่และลิ้นจี่ค่อมสมุทรสงคราม

๖. จัดทำบัญชีรายชื่อ จำนวนสมาชิกผู้ประสงค์ขอใช้สิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ ส้มโอขาวใหญ่และลิ้นจี่ค่อมสมุทรสงครามดังกล่าวที่ได้รับการตรวจสอบและผ่านเกณฑ์ประเมินตามระบบดังกล่าว

จุดเด่น/ความน่าสนใจ/การนำไปใช้ประโยชน์

ผลการดำเนินงานตามโครงการดังกล่าว พบว่าคณะทำงานได้จัดทำระบบการควบคุมตรวจสอบภายใน (Internal Control System) สำหรับสมาชิกผู้ขอใช้สิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ส้มโอขาวใหญ่และลิ้นจี่ค่อมสมุทรสงคราม

ผลพิจารณาการตรวจแปลงเกษตรกรที่สมัครขอใช้ตราสัญลักษณ์สินค้าสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ ส้มโอขาวใหญ่สมุทรสงคราม โดยแปลงผลไม้ที่มีคุณสมบัติ และการปฏิบัติตามคู่มือฯ พร้อมมีการบันทึกคู่มือประจำแปลง จากการขึ้นทะเบียนทั้งหมด ๕๒ ราย มีคุณสมบัติครบถ้วนในการพิจารณาตรวจสอบรอบแรกจำนวน ๑๔ ราย และในรอบที่ ๒ จำนวน ๑๔ ราย ดังนั้นมีเกษตรกรส้มโอขาวใหญ่สมุทรสงครามที่มีผลการพิจารณาผ่านตามเกณฑ์มาตรฐานฯ รวมทั้งสิ้นจำนวน ๒๘ ราย

ผลพิจารณาการตรวจแปลงเกษตรกรที่สมัครขอใช้ตราสัญลักษณ์สินค้าสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ลิ้นจี่ค่อมสมุทรสงคราม จากจำนวน ๒๘ ราย คณะทำงานฯ ได้ลงพื้นที่ตรวจแปลงผลไม้ทั้งหมด โดยในการตรวจสอบเบื้องต้น พบสภาพแปลงผลไม้ที่มีการปฏิบัติตามเกณฑ์มาตรฐาน แต่ทั้งนี้ไม่สามารถตรวจผลผลิตลิ้นจี่ได้ อันเนื่องมาจากไม่มีผลผลิตลิ้นจี่ค่อมสมุทรสงครามในปีนี้ ซึ่งอาจมีผลมาจากสภาพแวดล้อมด้านอากาศ กล่าวคือ เนื่องจากอุณหภูมิที่สูงขึ้น และมีการเปลี่ยนแปลงของอุณหภูมิที่ไม่แน่นอนในช่วงการติดดอก ทำให้กระทบต่อการติดดอกของลิ้นจี่ จึงทำให้ปี พ.ศ. ๒๕๕๖ นี้ ไม่มีผลผลิตลิ้นจี่ค่อมออกสู่ตลาด ด้วยข้อจำกัดดังกล่าว จึงมีความจำเป็นต้องเลื่อนการตรวจสอบผลผลิตลิ้นจี่ค่อมออกไปในฤดูกาลผลิตในปีถัดไป

เกษตรกรส้มโอขาวใหญ่สมุทรสงครามสามารถนำตราสัญลักษณ์สินค้าสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ส้มโอขาวใหญ่สมุทรสงครามไปใช้ โดยเกษตรกรสามารถใช้ตราสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ “GI THAI Geographical Indication” ไปติดที่สินค้าส้มโอขาวใหญ่เพื่อสร้างมูลค่าเพิ่มให้กับสินค้าของตนเอง และกระทรวงพาณิชย์ยังเพิ่มช่องทางการจัดจำหน่ายสินค้าที่ได้ตรา GI ในห้างสรรพสินค้าชั้นนำของเมืองไทยอีกหลายแห่งอีกด้วย

เกษตรกรสามารถใช้ตราสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ “GI THAI”

ไปติดที่สินค้าส้มโอขาวใหญ่สมุทรสงครามเพื่อสร้างมูลค่าเพิ่มให้กับสินค้า