ผศ.วิชัย ปทุมชาติพัฒน์
ความนำ ผู้พบเห็น“หงส์เหิร” ที่นำมาตกแต่งในงานในสถานที่ต่างๆ มักจะสงสัยว่าผลกลมๆสีเขียวมีหนามอ่อนๆรอบผลในแจกัน ในพวงหรีด ในกระเช้าดอกไม้หรือแจกันขนาดยักษ์ในโรงแรมหรูนั้นคืออะไร แล้วก็ไม่มีใครตอบได้ ผู้เขียนได้รับคำถามนี้บ่อยมาก จึงเห็นสมควรว่าต้องนำมาเขียนเป็นความรู้พร้อมภาพประกอบให้แพร่หลาย ซึ่งจะเกิดประโยชน์เป็นอย่างยิ่ง เนื่องจากยังไม่มีนักวิชาการท่านใดเขียนเป็นภาษาไทยเลย การค้นคว้าในอินเตอร์เน็ตก็เป็นต้นฉบับภาษาอังกฤษ ต้องอาศัยประสบการณ์ที่รู้จักต้นจริงและเคยปลูกมาประกอบการเขียน เพื่อให้เห็นลักษณะทางพฤกษศาสตร์ที่ถูกต้อง
หงส์เหิน
ชื่อสามัญ balloon cotton-bush, bishop s balls, nail head, swan plant
ชื่อวิทยาศาสตร์ Gomphocarpus physocarpus
ชื่อวงศ์ ASCLEPIADACEAE
ชื่ออื่นๆ ลูกโป่ง
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้พุ่มเตี้ยอายุเกิบ 1 ปี อาจสูงได้ถึง 2 เมตร หาอาหารด้วยระบบรากฝอย มียางสีขาวตามลำต้นและกิ่ง จะออกดอกในช่วงอากาศอบอุ่น สภาพอากาศมีความชื้นปานกลาง ดินร่วนปนทรายระบายน้ำได้ดี และต้องการแดดจัดทั้งวัน ใบเดี่ยวสีเขียวอ่อน ออกตรงข้ามเป็นคู่ๆ ตัวใบเรียวแหลมเหมือนรูปใบหอก ยาว 8-10 ซม. กว้าง 1-1.5 ซม. ดอกออกเป็นช่อตามซอกใบ ช่อละ 5-10 ดอก ก้านดอกยาว 3-4 ซม. กลีบเลี้ยงสีขาว 5 กลีบทำหน้าที่คล้ายกลีบดอก ส่วนกลีบดอกจริง 5 กลีบเปลี่ยนเป็นถุงสีชมพูอ่อนล้อมรอบเกสรตัวเมียที่อยู่ตรงกลางดอก ดอกบานเต็มที่มีเส้นผ่าศูนย์กลาง 2-3 ซม. ผลสีเขียวอ่อน มีลักษณะกลมแบน(spherical inflated follicles) โปร่งมีอากาศอยู่ข้างใน ผิวผลปกคลุมด้วยขนหยาบๆ ห่างๆ ขนยาว 0.8-1.2 ซม. เส้นผ่านศูนย์กลางผล 6-8 ซม. เมื่อผลแก่จัดจะแตกด้านหนึ่ง ทำให้เห็นเมล็ดแบนสีน้ำตาลจำนวนมากที่มีขนฟูคลายเส้นไหมติดที่ปลายเมล็ดข้างหนึ่ง ซึ่งทำหน้าที่เป็นร่มชูชีพ พร้อมที่จะปลิวไปกับลมเพื่อเพื่อแพร่พันธุ์ในพื้นที่ที่ห่างไกลออกไปเรื่อยๆ
การขยายพันธุ์ การเพาะกล้าจากเมล็ด งอกง่ายมาก แล้วย้ายไปปลูกในกลางแจ้งที่ได้รับแสงแดดทั้งวัน
หมายเหตุ 1. “หงส์เหิร” เป็นพรรณไม้ที่มีความใกล้ชิดกับ “ดอกรัก” ที่นำดอกมาร้อยมาลัยและตกแต่ง ซึ่งจะเห็นว่ามีความคล้ายคลึงกันทั้งดอกและผล
2. หงส์เหิร เป็นพืชถิ่นเดิมทางตอนใต้ของทวีปแอฟริกา แถบสวาซีแลนด์ โมแซมบิค แต่ได้กระจายพันธุ์ตามธรรมชาติไปกับลมโดยมีร่มชูชีพที่ขั้วของเมล็ดเป็นอวัยวะสำคัญที่พาไป ทำให้แพร่พันธุ์ไปทั่วโลก ครบทุกทวีป จนดูเหมือนว่าจะเป็นวัชพืชในบางพื้นที่
3. ด้วยความสวยงามเป็นพิเศษของผลที่กลม เบาและนุ่ม จึงถูกนำมาปลูกเป็นไม้ประดับในสวน และกลายเป็นไม้เศรษฐกิจสำคัญชนิดหนึ่งในตลาดไม้ดอกไม้ประดับ ในเมืองไทยเราก็มีแปลงปลูกอาชีพหลายจังหวัดทางภาคเหนือ ได้รับความนิยมในการตกแต่งอย่างกว้างขวาง ภาชนะหรือแจกันที่มีกิ่งยาวๆของหงส์เหิรที่มีผลสวยงามหลายผลพร้อมใบและดอก จะเพิ่มความสวยงามให้แก่ภาชนะนั้นทันที
