เสม็ด : ผักพื้นบ้านอาหารพื้นเมือง
ผศ.วิชัย ปทุมชาติพัฒน์
ความนำ เสม็ด เป็นพืชในวงศ์เดียวกันกับฝรั่ง ชมพู่ ใบอ่อนของเสม็ดถูกนำมารับประทานเป็นผักมาแต่สมัยโบราณมาจนถึงปัจจุบัน ผักที่กล่าวถึงนี้ ถูกเรียกชื่อง่ายๆว่า “ผักเม็ก” ซึ่งมีรสฝาดปนเปรี้ยวเล็กน้อย เคี้ยวมันๆ เป็นส่วนของยอดอ่อนสีขาวอมเขียวปนชมพู รสชาติอร่อย นิยมรับประทานเป็นผักสดกับน้ำพริก ลาบ ยำ อาหารเวียดนาม ขนมจีนหรือเป็นผักจิ้มน้ำพริก นอกจากนี้ยังนำมาปรุงกับเครื่องปรุงเป็นลาบผักใส่ข้าวคั่ว ส่วนผลแก่ก็กินเล่นเป็นผลไม้ได้ นอกจากนี้ยังมีฤทธิ์เป็นสมุนไพรแก้ได้หลายอาการของโรค บทความนี้จะทำให้ผู้อ่านได้รู้จัก “เสม็ด” โดยละเอียดพร้อมภาพประกอบที่ชัดเจน
เสม็ด
ชื่อวิทยาศาสตร์ Syzygium gratum (Wight)S.N. Mitra
ชื่อวงศ์ MYRTACEAE
ชื่ออื่นๆ ไคร้เม็ด ยีมือแล เสม็ด เม็ก เสม็ดขาว เสม็ดแดง เม็ดชุน
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้ต้นขนาดเล็ก ผลัดใบ สูง 4-8 เมตร กิ่งอ่อนเป็นเหลี่ยม ทรงพุ่มแน่น ทรงกลมปลายแหลม ลำต้นสีน้ำตาล เปลือกลำต้นแตกเป็นสะเก็ดบางๆ ลอกออกได้ง่าย โคนต้นมักเป็นพูพอน ใบเดี่ยวออกตรงข้ามเป็นคู่ๆ ใบหนา รูปหอกหรือรูปรีแคบ โคนใบและปลายใบแหลม ขอบใบเรียบ ดอกออกเป็นช่อกระจุกแยกแขนง ตามซอกใบและปลายกิ่ง ช่อดอกยาว 6-12 ซม. ไม่มีก้านดอก กลีบดอกเล็กมาก 5 กลีบ เกสรเพศผู้สีขาวจำนวนมาก ยาว 6–10 มม. ผลทรงกลมแบบมีเนื้อ เปลือกผลสีขาวขุ่นหรือชมพูอ่อน ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางผล 5-8 มม. มีกลีบเลี้ยงติดที่ก้นผล มีเมล็ดเดียว
การขยายพันธุ์ เพาะกล้าจากเมล็ด หรือตอนกิ่ง
ประโยชน์
1. ใบอ่อน ยอดอ่อนมีรสเปรี้ยวใช้เป็นอาหาร รับประทานเป็นผักสดกับน้ำพริก ลาบ ยำ อาหารเวียดนาม ขนมจีนหรือเป็นผักจิ้ม น้ำพริก นอกจากนี้ยังนำมาปรุงกับเครื่องปรุงเป็นลาบผัก ส่วนผลแก่ก็กินเล่นเป็นผลไม้ได้
2. สรรพคุณทางสมุนไพร ด้วยน้ำมันจากใบ มีกลิ่นคล้ายการบูร เรียกว่า “น้ำมันเขียว” ใช้นวดแก้เคล็ดยอกปวดเมื่อย ปวดบวม แก้หมัด เหา ชุบสำลีอุดฟันแก้ปวดฟัน
3. ยอดอ่อน แก้ท้องอืด ท้องเฟ้อ แน่น จุกเสียดในท้อง
4. นิยมปลูกเป็นไม้ประดับในบ้าน หรือสวนสาธารณะ เพราะมีความสวยงามทั้งทรงพุ่ม ดอกและผลที่เป็นช่อเรียงตัวคล้ายไข่มุก
